کارکردهای اوقات فراغت
1- رفع خستگی: یکی از کارکردهای اساسی اوقات فراغت ، رفع خستگی است. انسانها همه به رفع خستگی و استراحت نیاز دارند. کار مداوم بدون رفع خستگی، موجب پایین آمدن بازده عمل و لطمه خوردن به سلامت فرد میشود. هدف از اوقات فراغت تمدد اعصاب و افزایش بازدهی در کار است.
2- نیاز به تفریح: در اسلام نیز به تفریحات سالم به طور مکرر اشاره شده است که میتواند نقش مؤثر در سلامت روح و روان فرد داشته باشد.
3- شکوفایی استعدادها: اوقات فراغت یکی از موقعیت-های بسیار مناسب است که فرد می¬تواند با استفاده از آن به شناسایی و تقویت استعدادهای خود بپردازد.
4- رشد اجتماعی فرد: اوقات فراغت، علاوه بر تأثیرات فردی که در رشد شخصیت به جای می گذارد، به رشد اجتماعی فرد نیز کمک می کند. شرکت فرد در شبکههای اجتماعیاش کمک می کند؛ چرا که اگر فردی دارای بهترین و ارزندهترین استعدادها نیز باشد، تا زمانی که برای ارائه آنها در سطح اجتماعی توانایی نداشته باشد، چندان موفق نخواهد بود.
5- شکل دهی شخصیت سالم: ساعات فراغت فرصتی است که انسان میتواند به ارزیابی عملکرد گذشتة خوش بپردازد و عادت های ناپسند و زشت گذشتة خود را با رضایت و انگیزة باطنی ترک کند و با نشاط و سروری باطنی و روحیه ای عالی به کسب عادات خود شکل دهی شخصیت سالم بپردازد.
اسلام و اهتمام به اوقات فراغت
در دین اسلام به مساله «وقت » توجه زیادی شده، تا جایی که خداوند در قرآن به مفردات و اجزاء وقت و زمان از جمله به «شب»، «روز»، «فجر»، «صبح »، «نیم روز» و «عصر» قسم یاد کرده است.
حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: «فرح و شادمانی، باعث بهجت و انبساط روح و وجد و نشاط می شود.» (تحف العقول، چاپ جامعه مدرسین، ص 410)
ائمه اطهارعلیهم السلام برای چگونگی گذراندن اوقات شبانه روز، دستورالعمل های خاصی ارائه فرموده اند; از جمله امام رضاعلیه السلام در این باره می فرماید:
«سعی کنید اوقات خود را به 4 بخش تقسیم کنید; ساعتی را برای مناجات و ارتباط با معبود قرار دهید، ساعتی را برای امرار معاش و کسب روزی اختصاص دهید و ساعتی را برای ارتباط و معاشرت با برادران و افراد مورد اعتماد و وثوق خود صرف کنید. و ساعتی را نیز برای لذت بردن از امور حلال و غیر حرام خالی نگه دارید [گذران اوقات فراغت]. در پرتو وجود بخش چهارم از اوقات است که می توانید به 3 بخش دیگر ساعات زندگی نایل آیید و بهره لازم را ببرید.» (بحارالانوار ، ج 78 ، ص 319 )
گفتار امام هشتم علیه السلام حکایت از این دارد که رهبران دین و ائمه معصومین علیهم السلام به مساله اوقات فراغت انسان اهمیت زیادی داده اند; تا جایی که امکان بهره برداری کامل و مناسب از 3 بخش دیگر زندگی و توجه به امر معاد و معاش را نیز مشروط به اختصاص دادن ساعتی از زمان به بهره مندی لذایذ مشروع و مواهب مادی خدادادی دانسته اند.
بنابراین پرداختن به استراحت و آسایش و لذت بردن از مواهب طبیعی در اوقات فراغت، از جمله نیازهای طبیعی و فطری انسان است.
رابطه اوقات فراغت و تربیت
تربیت به دو شکل رسمی و غیر رسمی است. در تربیت رسمی، نهاد متولی تعلیم و تربیت با تعریف اهدافی کلی و جزئی به تدوین برنامه های درسی در مدارس می پردازد، این نهاد به علت کلی نگری، پرهیز از جزئیات و نادیده گرفتن تغییرات نامحسوس در فرهنگ جامعه، نمی تواند جوابگوی نیازهای تربیتی جامعه باشد.
تربیت غیر رسمی به مجموعه ای از برنامه ها و آموزش هایی گفته می شود که وجود آن برای رسیدن به زندگی سالم و معقول انسانی ضروری است ولی هیچ نهادی به طور رسمی متولی آن نیست.
تحقیقات نشان می دهد که تربیت غیر رسمی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی بیش از محیط ها و عوامل تربیت رسمی در تغییر رفتار مؤثر است.
یکی از راههای تربیت غیر رسمی، پر کردن اوقات فراغت است و به این موضوع باید به عنوان فرصتی برای تربیت غیر رسمی توجه کرد. اهداف تربیتی غیر رسمی را باید طوری تدوین کرد که کمبودهای تربیت رسمی را پر کند.
بنابراین اگر تربیت غیررسمی در زمینه هایی صورت گیرد که مورد علاقه و رغبت افراد است و با ظرفیت های روانشناختی و زمینه های اجتماعی- فرهنگی آنان هماهنگی دارد، تأثیرات مثبت بیشتری بر رشد آنان خواهد گذاشت. فعالیت های غیررسمی و مورد علاقه نوجوانان وجوانان که معمولاً آزادانه انتخاب می شود، تأثیر غیرقابل انکاری در جوانب مختلف رشد آنان به جای می گذارد.
سرمایه گذاری مادی و معنوی برای رشد سالم و تربیت صحیح کودکان ، نوجوانان و جوانان، در واقع اساسی ترین و مهم ترین سرمایه گذاری خانوادگی و اجتماعی و مالی است. این سرمایه گذاری از جنبه های مختلف انسانی، فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت است.
با تدوین یک برنامه تربیتی درون آموزش غیر رسمی، می توان میزان سازگاری، خودپنداری مثبت، استقلال، مهارت های اجتماعی، پذیرش مسئولیت، نوآوری و سعه صدر را ارتقا داد و با ایجاد انگیزه و هدف، نقش فعالی را در جامعه ایفا کرد.
به عنوان نمونه آموزش فنی و حرفه ای مالزی طی یک فرآیند 3 ساله علاوه بر آموزش حرفه های مختلف به هنرجویان، بسیاری از ارزش های یک انسان فرهیخته از جمله خدامحوری و نوعدوستی را تعلیم می دهد.
متأسفانه در جامعه کنونی ما، تربیت مانند توپی است که در زمین های مختلف انداخته می شود. گاهی این توپ در زمین آموزش و پرورش، گاهی در زمین سازمان های اسلامی و تبلیغی و گاهی نیز در مؤسسات فرهنگی ورزشی انداخته می شود. عدم توجه کافی به این مهم باعث آسیب های جدی به کشور شده است.
